Procedury prawne i sprawdzone praktyki w działaniach ochronnych na rzecz drzew

1.1. Konsultacje społeczne. Spółdzielnie mieszkaniowe lub inne podmioty, kiedy wykazany jest interes prawny innych osób i instytucji, powinny poinformować je na minimum 30 dni przed złożeniem wniosku o wydanie zezwolenia na wycinkę o takim zamiarze . Informacja taka zazwyczaj wywieszana jest na tablicach ogłoszeniowych spółdzielni w jej siedzibie i w klatkach bloków mieszkalnych, do których przynależna jest działka, na której rośnie drzewo przeznaczone do wycinki (art. 83, pkt. 4 Ustawy o ochronie przyrody). Jest to pierwszy etap na którym mieszkańcy mogą zapoznać się w administracji osiedla z powodami takiego zamiaru oraz interweniować indywidualnie, najlepiej w formie pisemnej (załącznik nr 1) lub zbiorowo (załacznik nr 2), jeśli nie zgadzają się na wycinkę.

Sprzeciw, większej lub mniejszy społeczności, nie zobowiązuje administracji do zaniechania złożenia wniosku, choć może tak się stać. W przypadku kontynuacji działań, administracja osiedla, przy składaniu wniosku o zgodę na wycinkę do właściwego urzędu,  ma obowiązek załączyć wszystkie pisma w tej sprawie od mieszkańców.

1.2. Złożenie wniosku o zgodę na wycinkę. Po złożeniu wniosku o wydanie zezwolenia na wycinkę, na stronie internetowej Ekoportalu, pojawia się informacja o wpłynięciu wniosku, wszczęciu postępowania administracyjnego i sygnaturze sprawy (od tego momentu we wszystkich działaniach ta sygnatura będzie potrzebna). Na tym etapie warto wystąpić do właściwego urzędu (miejski Wydział Ochrony Środowiska lub Departament Ochrony Środowiska przy Urzędzie Marszałkowskim) z wnioskiem o udostępnienie dokumentów w sprawie (załącznik nr 3). Uzyskamy w ten sposób informacje o całej dokumentacji, która została złożona. Zdarza się, że wnioskodawca zmienia tuż przed złożeniem wniosku o wydanie zezwolenia powody wycinki lub pomija niektóre pisma w sprawie (np. pisma mieszkańców). Na tym etapie można sprawdzić, czy jest się stroną w sprawie toczącego się postępowania administracyjnego. Nie ma to znaczenia w uzyskaniu dokumentów w sprawie, bo każdy obywatel zdolny do czynności prawnych ma prawo je uzyskać, ale ma znaczenie przy późniejszym postępowaniu np. odwoływaniu się od decyzji urzędu w sprawie wycinki. Taką informację można uzyskać w formie ustnej lub pisemnej (załącznik nr 4). Bycie stroną w sprawie pomaga skutecznie interweniować. Jeśli okaże się, że nie jesteśmy stroną w sprawie, dobrze jest na tym etapie wystąpić do organizacji społecznej, zajmującej się ochroną przyrody, o włączenie jej, w obronie naszych interesów (najlepiej kilku osób), jako strony w sprawie. Tylko osoby lub organizacja będąca na prawach strony w postępowaniu administracyjnym będzie informowana (chyba, ze w postępowaniu bierze udział ponad 20 stron, wówczas trzeba śledzić sprawę w publicznych ogłoszeniach stosownego urzędu) o jej przebiegu i będzie mogła ją zaskarżać. 

1.3. Oględziny drzew w terenie. Urząd przed wydaniem decyzji zgodnie z art. 83c Ustawy o ochronie przyrody, dokonuje oględzin w terenie, których głównym celem jest stwierdzenie występowania gatunków chronionych, ocena faktycznego stanu drzew, sprawdzenia realności wnioskowanych powodów wycinki, usytuowania drzewa, dokonania pomiarów, wykonania dokumentacji zdjęciowej drzew i ich otoczenia oraz wysłuchania obecnych przy oględzinach stron (np. mieszkańców).

Warto zwracać uwagę inspektorów na ptasie gniazda w koronie drzew, dziuple w których mogą występować gatunki chronionych chrząszczy i obserwować, czy ich podejście do zadania jest rzetelne. Powinni być wyposażeni w młotek dendrologiczny, sondę  dendrologiczną, lornetkę, drabinę, taśmy miernicze. Niby to oczywiste, ale zdarza się, że nie dysponują nawet taśmą do mierzenia obwodów pni.

Różne są praktyki co do ogłaszania terminu takich oględzin. Zdarza się, że publikowane są na Biuletynie Informacji Publicznej, jeśli decyzję wydaje miejski Wydział Ochrony Środowiska, Urząd Marszałkowski raczej nie praktykuje ogłaszania takich informacji o oględzinach. Najkorzystniej jest jednak dowiedzieć się o terminie oględzin telefonicznie (forma pisemna się nie sprawdza, bo możemy otrzymać pismo już po oględzinach). Z oględzin inspektorzy sporządzają protokół zawierający informacje związane z oględzinami.

Bywa, że w obwieszczeniu lub piśmie informującym o oględzinach zawarta jest informacja, że będą oględziny i rozprawa administracyjna, co w świetle przepisów, teoretycznie daje nam szersze możliwości uwzględnienia naszych racji w protokole, o czym nie zawsze wiedzą inspektorzy uczestniczący w oględzinach.

1.4. Podejmowanie decyzji. Po oględzinach warto wystąpić niezwłocznie o udostępnienie protokołu z oględzin w celu zapoznania się z oceną drzew i zapisami inspektorów (załącznik nr 5). Jeśli okaże się, że mamy jakieś uwagi do zapisów w protokole lub samych czynności przy oględzinach, powinniśmy w możliwie krótkim czasie złożyć to w formie pisemnej (załącznik nr 6). Tu oczywiście pamiętamy o mediach, mamy sporo dokumentacji i bywa, że z niej wynikają rażące nieprawidłowości, pomijanie głosu obywateli, lobbowanie czyjegoś interesu itp.

1.5. Decyzja do wniosku o wycince. Wstępnie wyznaczony jest czas na wydanie decyzji (około 30 dni), może on jednak ulec przedłużeniu, jeśli sprawa jest złożona. Fakt wydania decyzji publikowany jest na Ekoportalu, od decyzji przysługuje 14 dniowy termin na odwołanie do Samorządowego Kolegium Odwoławczego przy Wojewodzie, które może złożyć osoba lub instytucja będąca stroną w sprawie. Czas jest krótki, jeśli jesteśmy stroną w postepowaniu administracyjnym decyzja zostanie nam dostarczona, jeśli nie, to jak najszybciej trzeba uzyskać decyzję w ramach dostępu do informacji o środowisku (załącznik nr 7) i jeśli jest ona, w naszej ocenie nieprawidłowa z wykorzystaniem mediów,  ekspertów, petycji, protestów obywatelskich, blokad, możemy próbować wpłynąć na jej zmianę. Złożyć odwołanie (załącznik nr 8) może tylko podmiot będący strona w sprawie. Składa ją za pośrednictwem organu wydającego decyzję, dlatego potrzebne jest złożenie dwóch identycznych egzemplarzy pism i trzeciej kopi potwierdzającej złożenie. Wskazane jest też jednoczesne złożenie wniosku o wstrzymanie wykonania zaskarżonej decyzji (załącznik nr 9)

1.6. Decyzja Samorządowego Kolegium Odwoławczego.  Orzeczenie SKO nie jest ostateczna i można ją zaskarżać do odpowiedniego sądu lub prokuratury.  Na tym etapie niezbędny jest już prawnik, bo o ile na wcześniejszych etapach wiedza prawna obywatela nie będącego prawnikiem może być wystarczająca, o tyle od tego etapu uważamy, że prawnik jest niezbędny.

2.1. Wniosek o zezwolenie na wycinkę. Przedszkola, szkoły podstawowe i średnie nie mają obowiązku przeprowadzania konsultacji społecznych, choć dobrą praktyką jest, jeśli dyrektor placówki konsultuje taka decyzję z radą pedagogiczną, radą rodziców, czy samorządem uczniowskim. Wniosek z podaniem ilości drzew, powodem wycięcia, wymiarami drzew i inną dokumentacją składany jest w Departamencie Ochrony Środowiska odpowiedniego Urzędu Marszałkowskiego, a informacja o wszczęciu postępowania w sprawie publikowana jest na Ekoportalu  i to jedyna oficjalna możliwość dowiedzenia się o takim zamiarze.

2.2. Interwencje. Podstawą jest uzyskanie w drodze udostępniania informacji o środowisku i jego ochronie,  dokumentów złożonego wniosku o wycinkę w Urzędzie Marszałkowskim (załącznik nr 10) , gdzie będzie określone, które drzewa są przeznaczone do wycinki i z jakiego powodu. Przed wydaniem decyzji można złożyć zbiorowy protest przeciw wycince (załącznik nr 11) lub napisać indywidualne pismo (załącznik nr 12) do decyzyjnego organu, który powinien je uwzględnić przy podejmowaniu decyzji. Jeśli nie jesteśmy stroną w sprawie, dobrze jest znaleźć organizację pozarządową, która może wnioskować o włączenie jej w charakterze strony w celu reprezentowania naszych interesów.

2.3 Oględziny. Po wpłynięciu wniosku, zarejestrowaniu i opublikowaniu na Ekoportalu, Urząd Marszałkowski wyznacza termin oględzin. Informacja o nich nie jest publikowana i należy o nią wnioskować, najkorzystniej jeśli jest organizacja włączona do sprawy w charakterze strony, bo otrzymuje ona tą informację z urzędu.  W trakcie oględzin należy zwrócić uwagę na rzetelność wykonanych czynności, a w szczególności na występowanie gniazd ptasich, dziupli z gatunkami chronionych chrząszczy, wyposażenie inspektorów (młotek dendrologiczny, sonda dendrologiczna, drabina, lornetka, taśmy miernicze). Po oględzinach inspektorzy sporządzają protokół z dokumentacją fotograficzną. W drodze informacji o środowisku i jego ochronie (załącznik nr 13) należy się zapoznać z jego zapisami i w przypadku niezgodności lub wątpliwości interweniować indywidualnie lub przez organizację będącą stroną w sprawie (załącznik nr 14).

2.4. Decyzja. Na Ekoportalu publikowana jest informacja o podjęciu decyzji, o której udostępnienie wnioskujemy (załącznik nr 15) do Departamentu Ochrony Środowiska odpowiedniego Urzędu Marszałkowskiego.

2.4. Odwołanie tak jak w przypadku miejskiego Wydziału Ochrony Środowiska, kierowane jest do Samorządowego Kolegium Odwoławczego przy Wojewodzie, złożyć je może organizacja lub osoba będąca stroną w sprawie. (załącznik nr 16). Składamy je za pośrednictwem Departamentu Ochrony Środowiska właściwego Urzędu Marszałkowskiego w dwóch egzemplarzach, trzecia kopie z potwierdzeniem złożenia zachowujemy w swojej dokumentacji. Jednocześnie lub kilka dni po złożeniu zażalenia wskazane jest złożenie wniosku o wstrzymanie wykonania decyzji. (załącznik nr 17).

2.5. Decyzja Samorządowego Kolegium Odwoławczego może być zaskarżalna do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego, ale na tym etapie uważamy, że niezbędny jest prawnik, bo kompetencje prawno-administracyjne przeciętnego aktywisty lub obywatela prawdopodobnie będą niewystarczające.

3.1. Wiosek o wycinkę drzew. Firmy prowadzące działalność gospodarczą nie mają obowiązku informowania przed złożeniem wniosku o wycince. Składają go do odpowiedniego Wydziału Ochrony Środowiska, a ten publikuję informacje o tym fakcie na Ekoportalu.

3.2. Interwencje. Najistotniejsze jest uzyskanie dokumentów wniosku o wycinkę w ramach dostępu do informacji publicznej (załącznik nr 18), w oparciu o które można sporządzić (najkorzystniej zbiorowy) protest w sprawie wycinki (załącznik nr 19). Kluczowym może stać się znalezienie organizacji społecznej, która złoży wniosek o włączenie jej w charakterze strony w sprawie i udział mediów w nagłośnieniu sprawy.

3.3. Oględziny w terenie. Uczestnictwo w oględzinach w tym przypadku może być niemożliwe jeśli nie uczestniczymy w postępowaniu jako strona w sprawie. Z reguły trudniej jest się też dowiedzieć o terminie oględzin. Wnioskodawca może nie pozwolić nam na wejście na teren prowadzonej działalności. Dlatego bardzo istotne jest wcześniej zadbanie o włączenie organizacji społecznej w charakterze strony do postępowania. Można też w ramach informacji o środowisku w formie telefonicznej dowiedzieć się o terminie planowanych oględzin w celu zawnioskowania, po ich wykonaniu, o udostepnienie protokołu i zdjęć z oględzin (załącznik nr 20). W oparciu o te dokumenty można wnosić zastrzeżenia co do treści zawartych w oględzinach. (załącznik nr 21)

3.4. Decyzja. Informacja o decyzji publikowana jest na Ekoportalu i należy wnioskować o jej udostepnienie (załącznik nr 22) ,zażalenie do Samorządowego Kolegium Odwoławczego (SKO) od tej decyzji będzie możliwe tylko przez stronę w postepowaniu (załącznik nr 23). Po złożeniu zażalenia lub jednocześnie, należy złożyć wniosek o wstrzymanie wykonania decyzji (załącznik 24). Zarówno pierwszy jak i drugi wniosek składamy, za pośrednictwem właściwego urzędu (tego który wydał decyzję) w dwóch egzemplarzach, a trzeci z potwierdzeniem zatrzymujemy dla własnej dokumentacji.

3.5. Decyzja Samorządowego Kolegium Odwoławczego może być zaskarżalna do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego, ale na tym etapie uważamy, że niezbędny jest prawnik, bo kompetencje prawno-administracyjne przeciętnego aktywisty lub obywatela prawdopodobnie będą niewystarczające.

4.1. Zgłoszenie. Osoby fizyczne, jeśli wycinka nie jest związana z prowadzeniem działalności gospodarczej, informują stosowny urząd w formie zgłoszenia o zamiarze wycięcia drzewa i jeśli w ciągu 14 dniu nie otrzymają pisma wstrzymującego tą wycinkę, mogą jej dokonać. Jeśli usuniecie drzew związane jest z działalnością gospodarczą, zastosowanie ma procedura z punktu 3 Podmioty prowadzące działalność gospodarczą.

4.2. Interwencja. Praktycznie jest prawie niemożliwa. Jedyne co w tej sytuacji należy zrobić, to sprawdzić w odpowiednim urzędzie, czy zgłoszenie wpłynęło (załącznik nr 25) i czy nie było wstrzymania wycinki. Najczęściej robi się to po fakcie, czyli jak drzewo jest już wycięte. Przekłada się to jednak na informowanie mieszkańców o fakcie, że ktoś zwraca uwagę na ubytki w zieleni wysokiej miasta. Co jest raczej marnym pocieszeniem.

5.1. Monitoring. Najbardziej skomplikowanym procesem do ochronienia drzew są procesy inwestycyjne w mieście. Z reguły ich procedowanie trwa kilka lat, opiera się o uchwały rady miast, czy gmin, wydziały architektury, plany zagospodarowania przestrzeni, decyzji budowlanej itp. Konsultacje społeczne w tych sprawach odbywają się na różnych etapach inwestycji, a informację o nich można znaleźć na Biuletynach Informacji Publicznej odpowiednich instytucji lub w informacja medialnych. W przypadku inwestycji drogowych funkcjonuje tzw. „specustawa”  , która przy braku dobrej woli inwestora, praktycznie uniemożliwia powstrzymanie tych inwestycji, ponieważ nagminną praktyka stało się nadawanie decyzjom ZRID (Zezwolenie na Realizację Inwestycji Drogowych) rygoru natychmiastowej wykonalności, co uniemożliwia przewidzianą w wymienionej ustawie możliwość odwołania od tej decyzji. Monitorowaniem tych procesów zajmują się najczęściej wyspecjalizowane organizacje społeczne, mające odpowiednie zaplecze kadrowe, bywa, że sami mieszkańcy miast natrafiają na plany niekorzystnych dla nich inwestycji, zakładają stowarzyszenie i próbują walczyć o swoje racje. Na każdym z etapów realizacji planów inwestycyjnych każdy obywatel mama prawo do informacji publicznej i może o nią wnioskować w oparciu o art.61 Konstytucji RP i art. 2. ustawy o dostępie do informacji publicznej (załącznik 26).

5.2. Interwencje. W przypadku omawianych inwestycji niezbędny jest duży i dobrze zorganizowany opór społeczny, najczęściej w oparciu o organizacje społeczne, prawników i architektów, jak również możliwie wczesny etap, (najlepiej w momencie planów), realizacji inwestycji.  Nie bez znaczenia jest też zaangażowanie mediów, które nagłaśniając problem, stają się sprzymierzeńcem niezadowolonych. Merytoryczny, a nie emocjonalny charakter sporu wpływa często na kompromisowe szanse jego rozwiązania, ale to często teoria, co nie oznacza, że nie należy próbować.

Najważniejszym w ochronie drzew wydaje się być monitorowanie działań rady miasta, gminy i informacji o środowisku publikowanych na Ekoportalu, BIP-e, czy innych publikatorach gdzie urzędy obwieszczają działania dotyczące przyrody. Niewątpliwie samo obserwowanie otaczającej nas zieleni i działań wokół niej, może zapobiec w wielu przypadkach szkodliwym działaniom, niekompetentnych osób. Stosowne reagowanie na niepokojące nas zjawiska do miejskich/ gminnych Wydziałów Ochrony Środowiska, jest pierwszym krokiem w ochronie przyrody.  Zalecamy pisemną formę interwencji, bo nawet jeśli dany wydział okaże się niewłaściwą jednostką do rozpatrzenia naszej sprawy, to zgodnie z Kodeksem Postepowania Administracyjnego, ma obowiązek przesłać pismo do odpowiedniej jednostki, a nas o tym poinformować.

Ważne jest uczestnictwo w charakterze strony w toczącej się sprawie, daje to znacznie większe możliwości wiedzy na jakim etapie jest postepowanie, reagowania i zaskarżania decyzji. Jeśli jako obywatel/ka nie mamy takiej możliwości zwróćmy się do organizacji społecznej zajmującej się ochroną przyrody w naszej rejonie.

Po nadaniu przez urząd sygnatury sprawie, która nas interesuje, w późniejszym postepowaniu, pismach posługujemy się tą sygnaturą, a na wszystkie składane pisma mamy potwierdzenie złożenia na ich kopiach.

Nie co zapomnianym zadaniem służb mundurowych tj. Straży Miejskiej i Policji jest dbałość o przestrzeganie przepisów w zakresie ochrony przyrody. Nie ma wiec żadnych przeciwskazań, że jeśli nas zaniepokoją jakieś działania wokół drzew by dzwonić na telefony dyżurne tych służb.